Raflardan Hayata Çocuk Yayıncılığı

Işıl Kızılırmak

Kısa bir araştırma ile Türkiye’de çocuk dergiciliğinin gelişmiş bir alan olduğunu görmek mümkün. Bu nicel çokluk içinde “Tercihler neye göre yapılmalı?”,  “Hangi dergi hangi alana dair bilgi verir?” sorularını kısaca yanıtlamaya çalıştım.

soL Kitap, çocuklar için bugüne dek edebi niteliği yüksek, bilimsel düşünceyi önemseyen; dil, din, ırk ayrımlarını yere çalan; dostluğu, sevgiyi anlatan pek çok “aydınlık” kitap tanıttı. Bu sayıda çocuk dünyasında kitaplar kadar ayrılmaz bir yere sahip olması gereken dergilerden söz edeceğim.

Çocuk Aklına Saygı Duyanlar

Çocuk dergilerinden söz etmeye en yenisinden başlayalım.

Dünyalı Dergi,  Mart ayında “merhaba” dedi okurlarına. Bir Dolap Kitap isimli blogları sayesinde çocuk kitabı severler tarafından tanınan ve çok sevilen Banu Aksoy ve Yıldıray Karakiya’nın Tudem Yayınları bünyesinde hazırladıkları dergi için uygun yaş aralığı 8-12 yaş olarak belirlenmiş. Dünyalı Dergi okuruna genel kültür, bilim, eğlence, gezi, sanat, doğa, spor, sağlık gibi başlıklarda bilgiler ve haberler sunuyor.

Atlas Çocuk, okurla Kasım 2013’de buluştu; farklı coğrafyaların tarihleri ve kültürleri, doğal yaşam, çevre, bilim, hayvanların dünyası, uzay ve keşifler konularını işliyor. “Doğasever, korumacı, keşfetmek için bakan; Anadolu’yu, dünyayı ve evreni merak eden gezgin bir kuşak yetiştirmek” için yola çıkan dergi için uygun yaş aralığı 8-12 yaş olarak belirtilmiş , dergi okurları için  doğa yürüyüşleri de organize ediyor.

Araştırmacı Çocuk Dergisi, çocukları araştırmaya sevk edecek yaratıcı fikir ve etkinliklere yer veren dergi, bilimsel düşünmeyi desteklemeyi amaçlıyor. Misyonunu, çocukların merak, heyecan ve yaratıcılıklarını ortaya çıkarmak; onların sorgulayan, üreten bireyler olarak topluma katkıda bulunmalarına destek olmak üzere programlar hazırlamak ve bu programları uygulamak olarak belirten Araştırmacı Çocuk Merkezi tarafından hazırlanan derginin yayın periyodu üç ay. Dergi uygun yaş aralığını ise 8-12 olarak belirlemiş.

Da Vinci Learning, farklı ülkelerde de yayınlanan ve okuru deneyle anlamaya yönlendiren uygulamalı bir bilim dergisi. Matematikten kimyaya, biyolojiden uzay bilimlerine farklı alanlardaki ilginç buluşlara yer veren ve okurlarını kendi buluşlarına imza atmaya davet eden dergi, okul müfredatına uygun hazırlandığı için derslere de yardımcı oluyor. Darwin ve Galileo gibi bilim insanlarına selam eden derginin belgesel kanalı da var.

National Geographic Kids, yedi yıldır yayın hayatında olan dergi, okurlarına bilgi verirken onları eğlendirmeyi de amaçlıyor. Dünyanın pek çok ülkesinde yayınlanan National Geographic'in yazar ve fotoğrafçılarının imzalarını taşıyan içeriklere sahip olan dergi için uygun yaş grubu 7-12 yaş olarak belirlenmiş. Okurlara, Türkiye'den ve dünyadan yaban hayatı, hayvanlar alemi, coğrafya, tarih, bilim, teknoloji ve sinema gibi konularda bilgiler veriliyor.

Söz ettiğim dergilerin; bilimsel düşünceden taviz vermeyen, çocuk aklına saygı duyan, çocukların sorularına bilimsel yanıtlar üreten ve onları daha fazla soru sormaya yönlendiren, merak ve araştırma duygularını canlandıran içerikler gibi ortak paydaları nedeniyle takip edilmesi gereken yayınlar olduğu kanısındayım.

Kapıldığı Rüzgarda Savrulan Bilim Çocuk

Bilim Çocuk, TÜBİTAK bünyesinde 1998’den beri yayınlanan popüler bilim dergisi alanının en uzun soluklu yayını. Bilimi sevdirmek, soru sorma ve araştırma yapma isteğini teşvik etmek; okuruna bilim dünyasına katkı koyabileceğini farkettirip, yeni buluşlara imza atmaya özendirme amacında olduğunu belirten dergi, Türkiye’de en çok okunan çocuk dergilerinden ve  7 yaş ve üzeri çocuklar için hazırlanıyor.

Meraklı Minik, Okuruyla 2007’de buluşan, 3 yaş ve üzeri için uygun dergi TÜBİTAK bünyesinde yayınlanıyor. Bilimin gündelik yaşamın bir parçası olduğunu göstermek ve bilimsel düşünme becerileri kazandırma amacındaki derginin içeriği bir yetişkin yönlendirmesinde okunacağı düşünülerek hazırlanıyor.

Bilim Çocuk ve Meraklı Minik dergileri bünyesinde bulundukları TÜBİTAK’ın yörüngesindeki kaymadan fazlasıyla zarar gördü. TÜBİTAK’ın bilimsel düşünceden uzaklaşma konusundaki kararlı tutumu, popüler bilim yayıncılığı alanındaki  dergilerin varlığını da boşa düşürmeye başlıyor. Dergiler hakkında araştırma yaparken kimi kaynaklarda Bilim ve Çocuk’un “İslama uygun çocuk dergileri”, “Müslüman çocuk yetiştiren dergiler” etiketleri altında yer aldığını gördüm.

Senin Kahramanın Sana, Benimki Bana

Bu dergiler dışında raflara hergün bir yenisi eklenen Pepee, Ben 10, Dora, Hello Kitty, Prenses Sofia, Arabalar, Monster High, Düşyeri Leliko gibi ana temasının çizgi karakterlerin oluşturduğu dergiler var. Adını taşıdığı karakterlerle ilgili bilmece, bulmaca, çizgi roman, poster, maket, kart oyunu ve  yapıştırma, kesme, boyama etkinlikleri içeren dergilerin okur sayısı, karakterin çizgi filminin ya da bilgisayar oyunun popülerliğiyle doğru orantılı olarak değişiyor. Pek çoğu çocuklara yeni bilgiler sunmak, merak duygusunu teşvik gibi amaçların yakınından bile geçmiyor; televizyon, bilgisayar, sinema ya da kırtasiyelerde sürekli karşılaştıkları karakterleri hayatlarının biraz daha içine sokarak vakit geçirmelerini sağlıyor.

Bir de bu dergilerdeki kahramanların karşıtları yaratma iddiasındaki çocuk dergiciliği var. Ülkedeki siyasal iklimin rüzgarıyla güçlenen bu alandaki dergiler, çocuklara erken yaşta din eğitimi vermeyi, “dinine ve ülkesine faydalı evlatlar yetiştirmeyi” hedefliyor. Sayıları ve etkinlikleri her geçen gün artan bu dergiler için ilk olarak, bilimsellikten uzak ve aydınlanma karşıtı bir misyon taşıdıklarını söylenebilir. Çoğu abonelik sistemiyle çalışan dergilerde, batılı kahramanlara karşı yaratılan ve çocukları milli ve manevi değerlere uygun olarak yetiştirecekleri savunulan kahramanlara yer veriliyor. Örneğin, bu yeni kahraman imgesi Şirin Kalem Dergisi’nde “bu dergideki çocuk kahramanlar hayatın içinden kimseler. Eksik-fazla yönleri, hata ve sevapları var” şeklinde tanımlanıyor. Görsellerde yer alan kız çocuklarının hepsinin türbanlı olduğu derginin bir kapağında turuncu fon üzerinde ‘Rabia işareti’ olan giysilere sahip çocuklar, Mısır’daki çocuklar için eylemdeler. Her sayfasında hadislerin yer aldığı 

Birdirbir Din Eğitimi ve Kültür Dergisi de amacını eğlendirerek öğretmek olarak tanımlayıp, “çünkü dinimiz “sıkıcı” değildir, iki dünyada da mutluluk vericidir”demektedir. Halı çırpan kız çocuğunu gülümseyerek izleyen anne, oyuncak ayısıyla birlikte namaz kılan erkek çocuğu, iman edince gülümseyerek havalarda uçan çocuk görselleriyle diğerlerine fark atıyor. Gonca Dergisi, Diyanet Çocuk, Altın Çocuk, Türkiye Çocuk, ilkgençlik için Genç Okur ve inceleme fırsatı bulamadığım nicelerinin yarattığı yarattığı tahribatı kesinlikle çok ciddiye alıyorum ancak sözü daha fazla uzatmamak taraftarıyım. Bu dergilerin takipçisi olan çocukların; bilim, sanat ve doğayla bağı koparılıyor, çocuklukları baskılanıyor; ebeveynlerinin gelecek kurgusunun payandası, dinci gerici iklimin neferi haline getiriliyorlar. Ama çocuk aklı özgürdür, özgür kalmalıdır. Bunu sağlamak için de bu rüzgarı besleyen karanlıkla hesaplaşmak gerekiyor.

İyi Kitap, sadece çocuk edebiyatı hakkında bilgi edinmek isteyenler için takipçisi olabilecekleri bir yayın. Okul öncesi, çocuk ve gençlik kitapları hakkında yazılara yer veren İyi Kitap’ın okur kitlesi ağırlıkla yetişkinler. Sevin Okyay, Burcu Aktaş, Özlem Sezer gibi isimlerin yazılarının yer aldığı gazetede yeni çıkan ya da hiç yaşlanmayan kitaplara dair yazılar;  yazar, çizer ve yayıncılarla söyleşiler yer alıyor. Çocuk ve gençlik kitaplarında toplumsal cinsiyet, engellilik gibi dosya konularını işleyen İyi Kitap’ın geçmiş yıllarda yayınlanan çocuk kitaplarının tanıtıldığı Sahaf Dükkanı, çocuk okurun değerlendirme yazılarına yer veren Çocuk (da) Yazar isimli köşeleri de var. İyi Kitap’ın basılı haline kitabevlerinden, dijital haline ise  http://www.iyikitap.net/ adresinden ulaşabilir.