Çocuklar İçin Lacivert İpek Helikopterler Uçuran Şair

Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi

Cemal Süreya

Resimleyen: Mustafa Delioğlu

Yapı Kredi Yayınları, 2011,

7+ yaş

  Işıl Kızılırmak

Sol kıyımızın köşesinde dizeleriyle bize seslenen sevgili Cemal Süreya’ı  çocuklar için yarattığı rengarenk dünyayla ölüm yıldönümünde anmak istedik. Ve elbet “ Hayat kısa, kuşlar uçuyor”

Aritmetik İyi Kuşlar Pek İyi Cemal Süreya’nın Çocukça Dergisi için kaleme aldığı yazılarının derlemesi. Çocuklara Türkiye’nin illerini yunus balıklarının, saat kulesinin diliyle;  romanı, şiiri  otobüslerdeki insanların özlemleriyle anlatan  Süreya,  bilgiyi hayalcünün peşinde yolcuğa çıkarmış yazılarında.

Cemal Süreya çocuklara seslendiği ilk yazısında; annesinden defalarca dinlediği Kerem ile Aslı öyküsünden,  halasının oğlu ile yazdıkları metinlerin kendisine verdiği hazzın yazar oluşunun başlangıcı saymasından , canciğer kelimesiyle kazandığı ödülden yola çıkıp yazarlık yolculuğundan söz eder. Sonraki yazıların yelpazesi hayli geniştir. Çocuklara Küçük Prens, Kırmızı Balon, Alis Harikalar Ülkesinde, Define Adası, Gülliver’in Yolculukları, Robinson okumalarını salık verir;  bu kitapları bulamazlarsa ellerine geçeni okumalarını, onu da yapamazlarsa kendisine mektup yazmalarını söyler. Haritada rastgele seçtiği bir adaya yolculuk yapmaya karar veren Ali ile birlikte Türkiye’yi,  dünyayı anlatır; hiç sıkmadan.  Dostlarıyla sohbet ediyormuşcasına büyük şairleri, önemli ressamları ve resme ilişkin fikirlerini anlatır diyaloglarla. Masallardaki üvey anne imgesini eleştirir; insanı sevmenin değerinden, sevginin nasıl büyüdüğünden söz eder. Birer cümleyle Ayasofya’yı, Danimarka’yı, Eskişehir’i, Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı anlatır. Trabzon’da bir taka kutlamasına ayışığı eşlik ettği için sevinir, Mersin’de bir çam ağacı dallarının kesilmemesi için dilekçe yazar, Bursa’da Yeşil Cami Edirne’deki Süleymaniye Camii’siyle haberleşmek istemektedir yeni yıl yazısında.  Çocukların günlük yaşantılarıyla okulda öğrendiklerini keyifli bir oyunla birbirine bağlar:   “ Bir an bütün ders kitaplarının sokakta yürüdüğünü düşündü. İşte adam cebinden para çıkarıyor, karşılığında büfeciden kağıt mendil alıyor. Sosyal Bilgiler’den çıkmış ikisi de. Konuşunca Dilbilgisi çıkıyor ortaya. Büfeci parasının gerisini adama veriyor: Bu da Aritmetik”  Tıklım tıklım dolu otobüslerdeki her insanın ayrı özlemleri roman oluyorsa, şiir de bütün bunların kendisinde uyandırdığı güzel duygudur dedirtir elinde okul çantasıyla yürüyen öğrenciye.

Cemal Süreya’nın Çocuk Edebiyatına Bakışı

Cemal Süreya çocuk edebiyatı konusunda çocukların her şeyi zaten anlayabildiğini, zor olanın onların öğrenci olmayan yanlarına seslenebilmek olduğunu düşünür.  Çocuklara verilecek bilginin aktarılış biçiminde farklılık olabileceğini ancak onların da yetişkinler gibi edebiyattan kendi istediklerini alabileceğini söyler, çocuk edebiyatı kavramının altında çocukları küçümseme yattığını savunur. Çocuğun yanlış telaffuz ettiği kelimeyi onunla aynı şekilde telaffuz etmek, doğru telaffuzu öğrenmesini nasıl öteliyorsa; karışık biçim ve kurallara sahip, tamamen özelleştirilmiş çocuk edebiyatının  da aynı şekilde çok yakında duran bilgiyi ötelediğini düşünür.  Wilhelm Reich’ın yetişkinlerin çocukları sömürmesi konusundaki fikirlerini aktarıp,  küçük yaşta zorlu sınav maratonları için pek çok karmaşık bilgiyi anladığına düşünülen çocukların Çehov’u ya da Sait Faik’i neden anlamayacağını sorar. Çocuk edebiyatı kavramının insanı daha başta aşağıladığı fikrindedir.

Kitaba adını veren yazısında, çocuklara neler hakkında yazabileceğini düşünürken bir  dostu ise karşılaşmasını anlatır. Dostu, çocukların enflasyon dahil her şeyi anlayabileceğini söyler ona. Türkiye’nin nüfusu, ressamlar, uzay bilginleri, karganın familyası, yavru balinanın ağırlığı, Kristof Kolomb...  Dostunun ona verdiği tavsiyeleri aktarırken çocuk edebiyatına bakışını anlatır aslında. “Bilgiçlik taslayan şeyler yazma. Sürevenlerden, düşlerden de söz et. Sözgelimi lacivert ipek helikopterler uçsun yazılarında. Bilgi de ver.”

Cemal Süreya’nın çocuk edebiyatı hakkındaki fikirleri çok keskin ve haklı. Reddettiği çocuk edebiyatı değil; çocuk edebiyatı adı altında karışık biçim ve kurallara sahip, çocukları yetişkinlerin istediği modellere dönüştürmeye yardımcı olan kitaplardır. Çocuk edebiyatı kavramı gereksizce büyütülürken çocuk aklının küçümsediğini, her şeyi kavrayabilen çocukların bilgiye ve edebiyata erişmesinin yetişkinlerce engellendiğini savunmuştur Süreya. Bugün de çocuk edebiyatı hakkındaki temel sorunlardan biri budur bana kalırsa. Çocukların anlayabilecekleri konusunda;  çocuk aklının özgürlüğünü hesaba katmadan ve hatta küçümseyerek karar veren yetişkinlerin edebiyatı yani...